<< Επιστροφή
InterPares
Τεύχος
1 - ΒΙΟΗΘΙΚΗ - ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ - ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ
ΒΙΟΗΘΙΚΗ
- ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ - ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ
Κρίσιμα Θέματα και Κεφαλαιώδη
Ερωτήματα που ζητούν εναγωνίως απάντηση.
Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ
Η
ανεπανάληπτη εξέλιξη της επιστήμης τον 20ο αιώνα έκανε εφικτή, μεταξύ άλλων,
την χαρτογράφηση του DNA και συνεπακόλουθα την «δημιουργική» παρέμβαση του
ανθρώπου πάνω στη δομή του. Η ανεξέλεγκτη εκ των πραγμάτων πρόοδος της επιστήμης,
φανερώνοντας μία δυναμική παρόμοια με εκείνη των παλιρροιακών κυμάτων έπειτα
από έναν τρομαχτικό υποθαλάσσιο σεισμό, συντέλεσε καθοριστικά στη δημιουργία
της βιοηθικής, ενός διεπιστημονικού κλάδου του οποίου σκοπός είναι να συνδράμει
τον σύγχρονο άνθρωπο στην κατανόηση και αντιμετώπιση των νέων, ακανθωδών,
ηθικών και νομικών προβλημάτων που αφορούν τη βιοτεχνολογία.
Η βιοηθική συνιστά έναν διεπιστημονικό κλάδο καθώς συνδέεται άρρηκτα με επιστήμες
όπως η γενετική, η ιατρική, η νομική, η φιλοσοφία, η κοινωνιολογία και η θεολογία,
γεγονός που αναντίλεκτα δυσχεραίνει την σαφή οριοθέτηση των αρχών που τη διέπουν
ή θα πρέπει να τη διέπουν. Η σχετικά ασφαλής πρόγνωση ότι στις επόμενες δεκαετίες
θα επιταχυνθεί ακόμη περαιτέρω ο ρυθμός των επιστημονικών εξελίξεων μας ωθεί
να αναλύσουμε ενδελεχώς τα αμφισβητούμενα και πολυσυζητημένα συνάμα ζητήματα
που έχουν ανακύψει και να προτείνουμε λύσεις. Εν τέλει, θα πρέπει με ενάργεια
να αποσαφηνιστεί με βάση ποια κριτήρια και πότε η Χ πρακτική εφαρμογή των
ανακαλύψεων της γενετικής επιστήμης θα είναι ηθική και ορθή και πότε θα είναι
ανήθικη, εσφαλμένη και κατά παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων? με διαφορετικά
λόγια, εν τέλει, θα πρέπει να οριστεί μέσα σε ποια πλαίσια και μέχρι ποιου
ορίου θα πρέπει να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα από την αχαλίνωτη
εξελικτική ορμή της βιοτεχνολογίας.
ΓΕΝΕΤΙΚΗ, Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
`Ενα καίριο θέμα είναι η νομική φύση του κρυοσυντηρημένου σπέρματος και το
εάν η εκ προθέσεως καταστροφή του μπορεί να θεωρηθεί είτε ως πρόκληση σωματικής
βλάβης, είτε ως παραβίαση του δικαιώματος της προσωπικότητας, είτε απλώς ως
προσβολή του δικαιώματος της ιδιοκτησίας. Μια απόφαση-ορόσημο για τη νομική
επιστήμη στη Γερμανία το 1993 έθεσε το όλο θέμα επί τάπητος, εξισώνοντας την
δόλια καταστροφή του κρυοσυντηρημένου σπέρματος του δωρητή με σωματική βλάβη.
Η θέση αυτή δεν βρισκόταν σε αρμονία με την παραδοσιακά κρατούσα ως τότε άποψη
των νομικών θεωρητικών ότι δηλαδή τα όργανα τα οποία είχαν αποκολληθεί κατά
μόνιμο τρόπο από το σώμα δεν θεωρούνταν πλέον μέρη του σώματος αλλά ανεξάρτητα
πράγματα. Το Ανώτατο Γερμανικό Δικαστήριο άλλαξε με την απόφασή του αυτή την
νομική άποψη που ενστερνιζόταν ως τότε, διότι έλαβε υπόψη του, μεταξύ και
άλλων παραγόντων, ότι σύμφωνα με τα επιτεύγματα της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης
ένα όργανο ή ένας ιστός σώματος μπορεί να αποχωριστεί από το σώμα χωρίς να
απολέσει, το λειτουργικό του δεσμό με το ίδιο το σώμα , όταν αυτό έχει συμβεί
για έναν προκαθορισμένο ξεκάθαρα σκοπό, όπως αυτόν της απόκτησης απογόνων.
`Ωστόσο, πέρα από αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναλυθεί εάν αυτή η αδικοπραξία
δύναται να χαρακτηριστεί εναλλακτικά ως κατάφωρη παραβίαση του δικαιώματος
στην προσωπικότητα και το εάν η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα μπορεί να δοθεί
μέσα από μία πραγματιστικής φύσης κατεύθυνση, λόγου χάριν ανάλογα με το εάν
ο δωρητής είναι σε θέση να προσφέρει σπέρμα ή ιστό ξανά.
ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΚΑΙ Η ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ
Πειράματα
που διεξήχθησαν πρόσφατα αναφορικά με την επιτυχή δημιουργία ενός ζώου με
κεφάλι τράγου και σώμα αρνιού, μας υπενθύμισαν για ακόμη μια φορά με τον πλέον
γλαφυρό τρόπο ότι η δημιουργία ενός ανθρωπόμορφου πλάσματος με ανθρώπινο νου
και όραση κουκουβάγιας, ταχύτητα τίγρεως, δύναμη ταύρου και οσμή κυνηγόσκυλου
δεν αποτελεί αποκύημα αρρωστημένης φαντασίας ούτε σενάριο επιστημονικής φαντασίας,
αλλά υπαρκτό ενδεχόμενο μιας καθόλου ίσως μακρινής πραγματικότητας. Μέσα στα
εν λόγω πλαίσια των συνεχών και ανεξέλεγκτων (;) αλμάτων την επιστήμης πρέπει
να εξεταστεί εάν αυτή η ήδη εξελισσόμενη, οιονεί θεϊκού χαρακτήρα παρέμβαση
στο ανθρώπινο γονιδίωμα θα συνιστά στυγερή καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
ή εάν απλώς θα απεικονίζει την απαρχή μίας νέας εποχής, όπου οι άνθρωποι θα
είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένοι να πάρουν υπό την αποκλειστική τους ευθύνη
την εξέλιξη του ανθρωπίνου γένους, όχι μόνο με το να επιταχύνουν και να βελτιστοποιήσουν
αλλαγές που αναπόδραστα θα επέρχονταν σύμφωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου και
την εξέλιξη των ειδών, αλλά και με το να τροποποιήσουν σοφά ή άλογα το ανθρώπινο
γονιδίωμα, με πρόφαση ή αληθινό κίνητρο την εξάλειψη παρόντων και μελλοντικών
κινδύνων (μολυσματικές ασθένειες, θανατηφόρους ιούς, ολοένα και μεγαλύτερη
έκθεση σε χημικά και ραδιενέργεια κτλ.).
Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι μολονότι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα
Δικαιώματα και την Βιοϊατρική του Οβιέδο (`Αρθρ. 11-14) ρυθμίζει τις περιπτώσεις
όπου η παρέμβαση στο ανθρώπινο γονιδίωμα επιτρέπεται, η ίδια, ωστόσο, η Σύμβαση
δεν προσφέρει ένα νομικό ορισμό για το τι τελικά λογίζεται νομικά ανθρώπινο
γονιδίωμα. Πάνω σ' αυτό το αμφισβητούμενο θέμα επιβεβλημένη κρίνεται η εξέταση
εκ νέου του ορισμού της επιστήμης και το κατά πόσο μπορεί ο συγκεκριμένος
ορισμός να είναι ικανοποιητικός ή όχι και για τη νομική επιστήμη? με άλλα
λόγια, κατά πόσο είναι αναγκαίο το εγχείρημα ανεύρεσης ενός νέου, διαφορετικού
ορισμού.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ
Παρ'
όλο που μεταξύ των επιστημόνων υπάρχει σχεδόν ομοφωνία αναφορικά με το ζήτημα
ότι η ανθρώπινη κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς πρέπει να απαγορεύεται
αυστηρά, η ισχνή μειοψηφία, που υποστηρίζει διάπυρα την αντίθετη άποψη, απειλεί
να αλλάξει ανεπιστρεπτί τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Στο Ηνωμένο
Βασίλειο, ο νόμος για την ανθρώπινη γονιμοποίηση και την εμβρυολογία του 1990,
καθώς και ο νόμος για την ανθρώπινη αναπαραγωγική κλωνοποίηση του 2001, απαγορεύουν
την κλωνοποίηση του ανθρώπου για αναπαραγωγικούς λόγους, ενώ άλλες εθνικές
νομοθεσίες άμεσα ή έμμεσα ορίζουν το ίδιο. Εντούτοις, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος
- ο οποίος ήδη έχει αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά- ότι οι διαφωνούντες
επιστήμονες είτε θα διεξάγουν πειράματα σε διεθνή ύδατα είτε θα σκεφτούν κάτι
άλλο, και θα παρακάμψουν τελικά τις νομικές προστατευτικές ρυθμίσεις που υπάρχουν
στις εθνικές νομοθεσίες.
Από την άλλη πλευρά, η θεραπευτική κλωνοποίηση είναι επί του παρόντος εξαιρετικά
αμφισβητήσιμη καθώς τα πειράματα πρέπει απαρεγκλίτως να διενεργηθούν σε νεοσχηματισθέντα
έμβρυα, τα οποία «απορρίπτονται» αφού εξορυχθούν εμβρυονικά κύτταρα, μία διαδικασία
που πρέπει απαραιτήτως πάντως να λάβει χώρα μέσα σε 13 ημέρες. Δεν είναι λίγοι
εκείνοι που προβάλλουν σθεναρά την άποψη ότι αυτή η αναπόφευκτη πράξη συνιστά
βαρύτατη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα μεγάλη προσβολή
στην ιερότητα της ανθρώπινης ζωής? μιας ιερότητας, βέβαια, που ουσιαστικά
θέσπισαν για τη ζωή οι ίδιοι οι άνθρωποι για λόγους πρακτικούς και άμεσα σχετιζόμενους
με την ομαλή κοινωνική λειτουργία, αφού η ίδια η φύση δεν σέβεται την ιερότητα
της ζωής παρά προτιμά μέσα από τη διαδοχή των γενεών την ανακύκλωσή της. Ωστόσο,
πάνω στο μόλις προαναφερθέν ζήτημα δεν απουσιάζουν και οι φωνές διακεκριμένων
επιστημόνων, οι οποίοι κατ' επανάληψη τονίζουν ότι αυτή η διαδικασία πιθανόν
να μην απαιτείται σε λίγα χρόνια. Η περαιτέρω, λοιπόν, εξέλιξη της βιοϊατρικής
ελπίζεται ότι θα υπερκεράσει στο άμεσο μέλλον αυτόν τον σοβαρό ή μη ηθικό
σκόπελο.
Εξάλλου, είναι αναντίλεκτο γεγονός ότι η θεραπευτική κλωνοποίηση διαφαίνεται
προς το παρόν ως η μόνη ατραπός για τη θεραπεία εκφυλιστικών ασθενειών, όπως
η Πάρκινσον και η Αλτσχάιμερ, για την πραγματοποίηση εγγυημένα επιτυχημένων
μεταμοσχεύσεων και για την αποτελεσματική αντιμετώπιση σοβαρών περιστατικών
εγκεφαλικού, διαβήτη, λευχαιμίας και τραυματισμών της σπονδυλικής στήλης που
έχουν προκαλέσει αναπηρία.
Αναντίλεκτα, οι σοβαρές ηθικές ενστάσεις που προφέρονται από αξιόλογα άτομα
και ενώσεις προσώπων, καθώς και οι εντελώς δικαιολογημένοι τους φόβοι ότι
η διεξαγωγή τέτοιων ιατρικών πειραμάτων, εάν τελικά επιτραπεί, θα οδηγήσει
στην άκριτη και βιομηχανικού τύπου κλωνοποίηση του ανθρώπου, δεν θα πρέπει
να μας τρέψει στο να αγνοήσουμε κατηγορηματικά τα πλεονεκτήματα του επιστημονικού
επιτεύγματος της αποκρυπτογράφησης του DNA.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Η πρόσφατη απόφαση της Αρχής του Ηνωμένου Βασιλείου για την Ανθρώπινη Γονιμοποίηση και την Εμβρυολογία, η οποία επέτρεψε σ' ένα παντρεμένο ζευγάρι με παιδί που έπασχε από ανίατη ασθένεια να γεννήσει δεύτερο παιδί με πανομοιότυπο γενετικό υλικό, θέτει προφανώς νέα δεδομένα σε ηθικό, κοινωνικό και νομικό επίπεδο. Το γεγονός πως η συγκεκριμένη Αρχή χρειάστηκε δεκαοχτώ μήνες προτού να καταλήξει στην συγκεκριμένη απόφαση και το ότι επίσης οι αρμόδιοι με δηλώσεις τους έσπευσαν να υπογραμμίσουν πως η απόφασή τους αυτή δεν στοχεύει στο να δημιουργήσει νομικό προηγούμενο -αν και φαίνεται ότι αναπόδραστα αυτό θα κάνει- καταδεικνύει για ακόμη μια φορά το πόσο προβληματικά, αμφίσημα και αλληλένδετα είναι τα εν λόγω ζητήματα. Γιατί η προαναφερθείσα απόφαση, όσο «αθώα» εκ πρώτης όψεως κι αν φαίνεται, συνιστά το πρώτο απτό και νομικά επιτρεπτό παράδειγμα αναπαραγωγικής κλωνοποίησης για θεραπευτικούς λόγους.
ΒΙΚΤΩΡ ΤΣΙΛΩΝΗΣ