της Ελένης Γκολογκίνα – Οικονόμου
Οι μεταφορές των εμπορευμάτων, ως οικονομική δραστηριότητα με ιδιαίτερη σημασία στην παραγωγική διαδικασία, συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη του εμπορίου, τόσο του εσωτερικού όσο και του διεθνούς. Αναπτύχθηκαν αρχικά με τη νομική μορφή της απλής μεταφοράς, η οποία πραγματοποιείται από μια μεταφορική επιχείρηση. Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα των μεταφορών οδήγησε σε νέες νομικές μορφές μεταφοράς, τις αποκαλούμενες σύνθετες, για την πραγματοποίηση των οποίων συνεργάζονται περισσότερες μεταφορικές επιχειρήσεις (εφεξής μεταφορείς). Δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των σύνθετων μεταφορών : Πρώτον ότι, παρά την εμπλοκή περισσότερων μεταφορέων και την ύπαρξη διαδοχικών τμημάτων για την εκτέλεση του συνόλου της μεταφοράς, αυτές αντιμετωπίζονται νομικώς ως ενιαία μεταφορά, προς απόδειξη της οποίας εκδίδεται ενιαίο έγγραφο και, δεύτερον ότι, εκτελούνται στον ίδιο ή σε διαφορετικό γεωγραφικό χώρο με δύο τουλάχιστον ομοιογενή ή ετερογενή μεταφορικά μέσα.
Στις σύνθετες μεταφορές εμπορευμάτων (εθνικές ή διεθνείς) εντάσσονται η διαδοχική, η συνδυασμένη και η μικτή ή επάλληλη μεταφορά. Οι εν λόγω μεταφορές παρά τις ομοιότητες διακρίνονται μεταξύ τους και αποτελούν αυτοτελείς μορφές σύνθετων μεταφορών.
Η διαδοχική μεταφορά εμπορευμάτων πραγματοποιείται στον ίδιο γεωγραφικό χώρο (ξηρά ή θάλασσα ή αέρα) και με ομοιογενή μεταφορικά μέσα (οδικά ή σιδηροδρομικά οχήματα ή πλοία ή αεροσκάφη). Η μεταφορά αυτή αποτελεί δημιούργημα της συναλλακτικής πρακτικής στο χερσαίο, θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Πράγματι, η απευθείας μεταφορά των εμπορευμάτων από τον τόπο παραλαβής στον τόπο προορισμού δεν είναι κατά κανόνα εφικτή, δεδομένου ότι οι μεταφορές όλων των ειδών εκτελούνται με τακτικές γραμμές, δηλαδή με προκαθορισμένα δρομολόγια. Στην μεταφορά αυτή η προώθηση των εμπορευμάτων από τόπο σε τόπο προϋποθέτει τη μεταφόρτωσή τους από το ένα μεταφορικό μέσο στο επόμενο ομοιογενές μεταφορικό μέσο. Το έγγραφο που αποδεικνύει την ως άνω μεταφορά αποκαλείται διαφορτωτική.
Η συνδυασμένη μεταφορά εμπορευμάτων εκτελείται στον ίδιο ή σε διαφορετικό γεωγραφικό χώρο με δύο τουλάχιστον ετερογενή μεταφορικά μέσα ή σε διαφορετικό γεωγραφικό χώρο με δύο ομοιογενή μεταφορικά μέσα. Πάντως, σε όλες τις περιπτώσεις λαμβάνει χώρα μεταφόρτωση των εμπορευμάτων μεταξύ των ετερογενών ή ομοιογενών μεταφορικών μέσων που εκτελούν τα διαδοχικά τμήματα της παραπάνω μεταφοράς. Συνδυασμένη μεταφορά λοιπόν είναι : η μεταφορά που πραγματοποιείται στην ξηρά από το συνδυασμό οδικού και σιδηροδρομικού οχήματος η μεταφορά που πραγματοποιείται στην ξηρά, τη θάλασσα ή τον αέρα σε οποιονδήποτε συνδυασμό, με δύο τουλάχιστον ετερογενή μεταφορικά μέσα και τέλος, η μεταφορά που εκτελείται στη θάλασσα και τα εσωτερικά ύδατα, μολονότι χρησιμοποιούνται δύο ομοιογενή μεταφορικά μέσα (πλοίο που εκτελεί τη θαλάσσια διαδρομή και πλοίο που διαπλέει τα εσωτερικά ύδατα). Αντιθέτως, δεν πρόκειται για συνδυασμένη μεταφορά όταν το ίδιο μεταφορικό μέσο (πλοίο) πραγματοποιεί θαλάσσια μεταφορά και ακολούθως μεταφορά σε εσωτερικά ύδατα ή αντιστρόφως (έλλειψη δύο ομοιογενών μεταφορικών μέσων και μεταφόρτωσης των εμπορευμάτων από το πρώτο στο δεύτερο). Η παραπάνω περίπτωση, ως συνδυασμένη μεταφορά, είναι συνήθης στην αλλοδαπή λόγω των μεγάλων πλωτών ποταμών.
Η σύγχρονη αυτή μεταφορά που χαρακτηρίζεται ως το παρόν και το μέλλον των σύνθετων μεταφορών, οφείλει τη θεαματική της ανάπτυξη στη χρησιμοποίηση των τεράστιων, ατσάλινων εμπορευματοκιβωτίων (containers). Πράγματι, η συσκευασία των εμπορευμάτων εντός των εμπορευματοκιβωτίων είναι απλή, οικονομική, η μεταφορά ασφαλής και ο χρόνος μεταφόρτωσης στα διαφορετικά μεταφορικά μέσα αρκετά μειωμένος. Η εν λόγω μεταφορά αποτελεί πάντως μια πολυσύνθετη διαδικασία, στην οποία εκτός από τους ποικίλους μεταφορείς εμπλέκονται παραγγελιοδόχοι μεταφοράς (αρχικός, ενδιάμεσος ή παραλαβής) και πράκτορες. Το θέμα, λοιπόν, της ευθύνης του προσώπου που φέρει σε πέρας το σύνολο της συνδυασμένης μεταφοράς αποτελεί και το πλέον ακανθώδες ζήτημα, το οποίο αναζητά παγκοσμίως βιώσιμη λύση.
Η μικτή ή επάλληλη μεταφορά πραγματοποιείται σε διαφορετικό γεωγραφικό χώρο με ετερογενή μεταφορικά μέσα και χωρίς εκφόρτωση των εμπορευμάτων. Συγκεκριμένα, το οδικό όχημα μετά την εκτέλεση της οδικής μεταφοράς μεταφέρεται έμφορτο πάνω σε ετερογενές μεταφορικό μέσο (πλοίο ή σιδηρόδρομο ή αεροσκάφος) και ακολούθως εκτελεί οδική μεταφορά ως τον τόπο προορισμού. Κατά συνέπεια στις οδικές διαδρομές αντικείμενο της μεταφοράς αποτελούν μόνο τα μεταφερόμενα εμπορεύματα, ενώ αντικείμενο της μεταφοράς με το δεύτερο μεταφορικό μέσο είναι τόσο τα εμπορεύματα όσο και το οδικό όχημα στο οποίο είναι φορτωμένα.
Ο γεωγραφικός διαμελισμός της χώρας μας βοηθά στην ανάπτυξη των παραπάνω ιδιότυπων σύνθετων μεταφορών. Έτσι η διαδοχική μεταφορά έχει αναπτυχθεί στο χερσαίο χώρο και μάλιστα ως οδική μεταφορά. Η συνδυασμένη έχει αναπτυχθεί από το συνδυασμό σιδηροδρομικής – οδικής μεταφοράς και θαλάσσιας – οδικής μεταφοράς ή και αντιστρόφως. Και, τέλος, η μικτή από το συνδυασμό οδικής – θαλάσσιας – οδικής μεταφοράς.
Η συνδυασμένη και η μικτή μεταφορά αποτελούν το σύγχρονο τρόπο διακίνησης των εμπορευμάτων από την ηπειρωτική χώρα στο πλούσιο νησιωτικό μας σύμπλεγμα και αντιστρόφως. Η σημερινή αρκετά ικανοποιητική υποδομή των λιμένων μας, ιδίως του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης και η υπό αποπεράτωση αυτοκινητόδρομοι (Εγνατία Οδός και ΠΑΘΕ) προβλέπεται ότι θα συμβάλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη των σύγχρονων αυτών μεταφορών.
Εξάλλου, σε διεθνές επίπεδο οι παραπάνω σύνθετες μεταφορές έχουν για την Ελλάδα ιδιαίτερη σημασία. Προσλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στην προώθηση της εξαγωγικής μας δραστηριότητας όσο και την επιπλέον ανάπτυξη του διαμετακομιστικού εμπορίου λόγω της προνομιακής γεωγραφικής μας θέσης.
