Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης: Διευκόλυνση του θεσμού της έκδοσης ή αντικατάστασή του;

Αν ανατρέξουμε στο ιστορικό παρελθόν, θα βρούμε μια πρωτόγονη μορφή έκδοσης να λαμβάνει χώρα άτυπα, δύο και πλέον αιώνες πριν, όταν το 1798 οι αρχές της Αυστριακής Αυτοκρατορίας παρέδωσαν στις αρχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Ρήγα Βελεστινλή και επτά συντρόφους του ως «συνωμότες», υπεύθυνους για προκηρύξεις «ανατρεπτικού περιεχομένου» και προπαγάνδας νέων πολιτικών διοικήσεων1. Ενάμιση αιώνα αργότερα (στις 13-12-1957), η Ευρώπη οδηγήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Έκδοσης2, την κυριότερη πολυμερή διεθνή σύμβαση που για δεκαετίες ρύθμιζε το ζήτημα της θεσμοθετημένης πλέον έκδοσης στους κόλπους της Ευρώπης. Η έκδοση, η σύλληψη δηλαδή και η παράδοση ενός προσώπου από τις αρχές ενός κράτους (εκζητούμενου) προς τις αρχές ενός άλλου (εκζητούντος) προς το σκοπό της άσκησης ποινικής δίωξης ή εκτέλεσης επιβληθείσας ποινής3 , έγινε αντικείμενο ρύθμισης πολλών συμβάσεων, προϊόντος του χρόνου.

Εξαιτίας κυρίως της πολυπλοκότητας και του χρονοβόρου της διαδικασίας της έκδοσης, ως ίσχυε, και της πληθώρας των διμερών και πολυμερών Συμβάσεων που ρύθμιζαν τον εν λόγω θεσμό, ντύνοντάς τον με «περιορισμένη επιτυχία», και στοχεύοντας σε μια αποτελεσματική δικαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών της, σε μια σταδιακή αλλά αποφασιστική πορεία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η ΕΕ, επιθυμώντας εμφανώς μία μετάβαση από τον κλασικό θεσμό της έκδοσης σ’ ένα θεσμό παράδοσης μεταξύ κρατών-μελών, προχώρησε, ενόψει και του υψηλού επιπέδου εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ κρατών με υψηλές απαιτήσεις για το κράτος δικαίου (μέσα στα πλαίσια ενός ενοποιούμενου ευρωπαϊκού χώρου σε ολοένα και περισσότερα πεδία) στην υιοθέτηση μιας απόφασης-πλαισίου για να επιτύχει την επιδιωκόμενη αυτή μετάβαση.

Έτσι, τον Ιούνιο του 2002 το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε μια απόφαση-πλαίσιο, στα πλαίσια της δράσης της ΕΕ στον Γ’ Πυλώνα4 , την απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου «Για το Ευρωπαϊ-κό Ένταλμα Σύλληψης και τις Διαδικασίες Παράδοσης Μεταξύ Κρατών-Μελών», της 13-6-20025 , η οποία μεταφέρθηκε στη χώρα μας με το ν. 3251/20046 και η οποία αντικαθιστά τις αντίστοιχες διατάξεις των προηγούμενων συμβάσεων7 .
Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι κατά πόσο η υιοθετηθείσα απόφαση-πλαίσιο επιφέρει διευκόλυνση του θεσμού της έκδοσης ή αντικατάστασή του με ένα νέο, διαφορετικό μόρφωμα και ποια η σημασία της απάντησης που χωρεί σχετικά8 .

Καταρχάς, η ίδια η απόφαση-πλαίσιο στο προοίμιο της κάνει λόγο για «κατάργηση της έκδοσης μεταξύ κρατών μελών και αντικατάστασή της από ένα σύστημα παράδοσης μεταξύ δικαστικών αρχών». Πέρα όμως από τις λέξεις, η ίδια η ουσία των ρυθμίσεων του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, όπως αβίαστα αναδύεται από το περιεχόμενο του νομοθετήματος, προσάγει στο συμπέρασμα ότι στόχος ήταν η μετάβαση από τον παραδοσιακό θεσμό της έκδοσης σ’ ένα θεσμό παράδοσης μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ο οποίος θα είναι άρρηκτα δεμένος με την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών πράξεων, με τον περιορισμό της παρέμβασης για ουσιαστική κρίση των αρχών του εκζητούμενου κράτους και με επακόλουθη και παράλληλη αποδόμηση προϋποθέσεων και εμποδίων ως προς την εκτέλεση ενός αιτήματος παράδοσης, που στο πεδίο της έκδοσης, είχαν έως τώρα τη λειτουργία βασικών για τον πολίτη εγγυήσεων9 . Τα παραπάνω έλαβαν χώρα προφανώς χάριν της εύλογης ανάγκης ενίσχυσης της ασφάλειας στην ταλανισμένη από το οργανωμένο κυρίως έγκλημα Ευρώπη του σήμερα, αποτελούν όμως συνάμα σημεία επικίνδυνα ακανθώδη προς τις εξίσου άξιες προστασίας αρχές της ελευθερίας και της δικαιοσύνης10 .

Η μελέτη και η συνολική θεώρηση της σπουδαιότητας των τομών που επέφερε το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης στον παραδοσιακό θεσμό της έκδοσης11  (πλήρης κατάργηση της πολιτικής και διοικητικής φάσης της έκδοσης, αντιμετώπιση του ζητήματος του διπλού αξιοποίνου, της μη έκδοσης ημεδαπών, της μη έκδοσης για πολιτικά εγκλήματα, της αρχής της ειδικότητας), κύρια στο επίπεδο των βασικών προϋποθέσεων/εμποδίων εκτέλεσής του, δεν μπορεί παρά να άγει στην τοποθέτηση που υπαινιχθήκαμε αμέσως παραπάνω. Το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, περιορίζοντας την κυριαρχική εξουσία των κρατών μελών και κυρίως αποδομώντας βασικές εγγυητικές για τον πολίτη αρχές, άλλαξε ουσιαστικά την όλη φυσιογνωμία του θεσμού σε σημείο τέτοιο, που ο όρος «διευκόλυνση» να μην ανταποκρίνεται στο μέγεθος αυτής της επέμβασης, άγοντας συνεπώς στην κατάφαση της εισαγωγής ενός νέου θεσμικού μορφώματος στη θέση του «ξεπερασμένου» θεσμού της έκδοσης? Ενός μορφώματος θεμελιωμένου σε νέες βάσεις, υπαγορευμένες, κατά τη φιλοσοφία της ΕΕ, από το σύγχρονο μοτίβο του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού – εδραιωμένη δημοκρατία, αυξημένη εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών, κοινή συντονιστική δράση σε αστυνομικό και δικαστικό επίπεδο για την πάταξη της εγκληματικότητας, εναρμόνιση και σταδιακή ενοποίηση των ποινικών νομοθεσιών, ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων σ’ ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης? ενός μορφώματος που βιάστηκε να δώσει την εντύπωση της υπόστασης μιας ΕΕ ως ενιαίας οντότητας, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθώς σημαντικός βαθμός σχετικής ωρίμανσης απαιτείται ακόμα.

Το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, επιχειρώντας να παρακάμψει δυσλειτουργικά σημεία της διαδικασίας της έκδοσης -με την πρόταξη της επιταγής για ασφάλεια- και να ενσωματώσει το «νέο αέρα» που πνέει στη σύγχρονη, ενοποιούμενη Ευρώπη, με τομές, οι οποίες ανεξάρτητα από το αρνητικό ή μη πρόσημό τους χαρακτηρίζονται ως θεμελιώδους σημασίας, ήρθε να αντικαταστήσει κατ’ ουσία το θεσμό της έκδοσης. Αυτό που μένει είναι να «ευχηθούμε επιτακτικά» η Ενωμένη Ευρώπη, στην de facto, καίτοι μετ’ εμποδίων, πορεία της προς την ολοκλήρωση, να διαφυλάξει τις θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού δικαιικού πολιτισμού, καταδεικνύοντας τις διακηρυγμένες αξιακές της προτεραιότητες και τις επιστημολογικές της κατευθύνσεις και να τις αξιοποιήσει σ’ αυτή τη φιλόδοξη πορεία ολοκλήρωσής της, τιμώντας το τρίπτυχο ελευθερία, ασφάλεια, δικαιοσύνη. Μία πρόκληση και μία ανάγκη12 .


Υποσημειώσεις:

1. Σπινέλλη Δ., Παρελθόν και Μέλλον της Έκδοσης στην Ευρώπη (Από την περίπτωση του Ρήγα στις περιπτώσεις Οτσαλάν και Πινοσέτ), Ποιν. Χρ. 2001, 675 επ.
2. Η Σύμβαση κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο με το ν. 4165/1961.
3. Βλ. Μακρή, Η έκδοση ως θεσμός του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου, 1986, σελ. 5 και Χρυσικού, Η έκδοση ως θεσμός του Ποινικού Δικαίου, 2003, σελ. 1-2.
4. Για τη διαμόρφωση της ΕΕ ως έχει σήμερα, τα όργανα, τα νομικά εργαλεία και τα πεδία δράσης της, βλ. Στάγκο Π. – Σαχπεκίδου Ε., Δίκαιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2000, σελ. 1-45.
5. Απόφαση-πλαίσιο 2002/584/ΔΕΚ, 13.6.2002(EEL 190, 18.7.2002).
6. ΦΕΚ Α’, 127, 9-7-2004.
7. Άρθρ. 38 ν. 3251/2004.
8. Βλ. ενδεικτικά Σπινέλλη Δ., Το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και η αντικατάστασή της διαδικασίας της έκδοσης, Τιμητικός Τόμος Α. Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, 2003, 1273 επ., Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Ο νόμος για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, Ποιν. Δ/νη 2004, 773 επ., Τσόλκα Ο., ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, Ποιν. Χρ. 2002, 103.
9. Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης: Οι ρυθμίσεις του ν. 3251/2004 και η μετάβαση από την έκδοση στην «παράδοση», Ποιν. Δ/νη 2004, 1294.
10. Για την ισόρροπη φροντίδα έκαστων των τμημάτων του τρίπτυχου ελευθερία, ασφάλεια, δικαιοσύνη – επαγγελία που δόθηκε με τη συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997 με τα άρθρα 2§1 και 29§1 της αναθεωρημένης πλέον Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση- βλ. Δημητράτου Ν., Προβλήματα ποινικής δογματικής στο κατώφλι της τρίτης χιλιετίας, Ποιν. Χρ. 2000, 384 επ., Ζημιανίτη Δ, Σύγχρονες εξελίξεις στην κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στον ευρωπαϊκό χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, με αφορμή τις εργασίες της Συνέλευσης για τη Συνταγματική Συνθήκη, ΕΕΕυρΔ 2003, 120 επ., Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Το ποινικό δίκαιο στην ΕΕ – Σημαντικές όψεις και προοπτικές εξέλιξης, 2003, Μανωλεδάκη Ι., Προβληματισμοί για τη συγκρότηση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού ποινικού δικαστικού χώρου, Υπερ. 1999, 1091 επ., Μανωλεδάκη Ι, Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Παρατηρήσεις στην πρόταση της Επιτροπής για έκδοση αποφάσης-πλαισίου από το Συμβούλιο σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης, Ποιν. Δ/νη 2001, 1108. Μπιτζιλέκη Ν., Το τιμωρητικό και το φιλελεύθερο στοιχείο στο ποινικό δίκαιο, Ποιν. Χρ. 2001, 289 επ., Νικολόπουλου Γ., Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: μια αμφιλεγόμενη διαδικασία, Ποιν. Δ/νη 2001, 177 επ., Παπαθανασόπουλου Ε., Νέες προοπτικές στη συγκρότηση ενός δικαστικού ευρωπαϊκού χώρου ασφάλειας και ελευθερίας, Ποιν. Χρ. 2003, 103 επ.
11. Βλ. επικρίσεις για το ν. 3251/2004 από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στις 04-11-2004 και 10-02-2005 στην ιστοσελίδα www.enosinchr.gr.
12. Με ενδιαφέρον παρακολουθείται η πορεία του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης που έχει εκδοθεί από τη βρετανική δικαιοσύνη σε βάρος του Ιωάννη Βεβενικιώτη. Εφόσον ο Βεβενικιώτης παραδοθεί τελικά στις βρετανικές αρχές (το Συμβούλιο Εφετών Θεσσαλονίκης έχει ήδη αποφανθεί υπέρ της έκδοσης αλλά επίκειται η κρίση του Αρείου Πάγου), θα αντιμετωπίσει κατηγορίες για τα εγκλήματα της απαγωγής και ανθρωποκτονίας από αμέλεια τα οποία επισείουν ακόμη και την ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Βλ. «Με ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης τον στέλνουν στη Βρετανία», Ελευθεροτυπία, 28-09-2005, σελ. 47.

Παράθυρα Λογοτεχνίας για Νέους

Intellectum 10

[
Μενού