Πολλές εικόνες, άνθρωποι και χρώματα εντυπώνονται ανεξίτηλα στη μνήμη οποιουδήποτε επισκεφθεί έστω και για λίγο τη Χάγη, πόσο δε μάλλον αν ζήσει και εργαστεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σ’ έναν από τους πολυάριθμους Διεθνείς Οργανισμούς ή Δικαστήρια που εδρεύουν εκεί. Στην πανέμορφη Χάγη, λοιπόν, η οποία συνδυάζει αρμονικά και παράδοξα όλα τα πλεονεκτήματα μιας πόλης και ενός χωριού μαζί, γνώρισα ένα πρωινό τυχαία έξω από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) τον Μπρετ Ντέικιν την ώρα που εκείνος αναζητούσε το ταχυδρομείο. Προσφέρθηκα αβίαστα να τον καθοδηγήσω με κάπως περιπαικτική διάθεση, νομίζοντας βλακωδώς πως επρόκειτο γι’ ακόμη ένα Αμερικανάκι που δεν είχε βγει ποτέ άλλοτε έξω από τα σύνορα του τεράστιου ράντσου του στο Τέξας. Ντράπηκα πολύ για τη συμπεριφορά μου τότε όταν αργότερα έμαθα ότι ο Μπρετ, αρχισυντάκτης του Harvard Human Rights Journal το 2003 και άρτι προσληφθείς σε μία εκ των μεγαλυτέρων νομικών εταιριών της Αμερικής, είχε προλάβει να γυρίσει στα 28 του χρόνια ολόκληρο τον κόσμο, να εργαστεί ως ασκούμενος σε πολλούς διεθνείς οργανισμούς και υπουργεία, να γράψει ένα εκπληκτικό βιβλίο («Ένας ακόμη Σιωπηλός Αμερικάνος») και να εργαστεί δυο χρόνια στο Λάος, το οποίο βομβαρδίστηκε από τους Αμερικάνους στον πόλεμο του Βιετνάμ με περισσότερες βόμβες απ’ όσες οι ίδιοι έριξαν σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης στο δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παρόλο που τίποτα αρχικά δεν το προμήνυε, μια μεγάλη φιλία πήρε σιγά-σιγά σάρκα και οστά και μολονότι εκείνος ήταν στα γραφεία των δικαστών ενώ εγώ στην Εισαγγελία (OTP ή Office of the Party όπως με ελαφρά ειρωνεία την αποκαλούσε παραφράζοντας τ’ αρχικά), αρχίσαμε να συναντιόμαστε συχνά για το μεσημεριανό κολατσιό ή να κάνουμε βόλτες έξω από το κτίριο συζητώντας -πέρα από τα πολιτικά και μικροπολιτικά νέα του Δικαστηρίου- επί παντός επιστητού. Στους μήνες που επακολούθησαν εμμείναμε και οι δύο με απαρέγκλιτη συνέπεια στους αγαπημένους μας ρόλους, εκείνος παίζοντας «ακόμη ένα σιωπηλό Αμερικάνο» κι εγώ «έναν όχι και τόσο σιωπηλό Έλληνα» ρόλους για τους οποίους γίναμε τελικά «ευρύτερα γνωστοί».
Ο χρόνος κύλησε όπως συνήθως γοργά και έτσι βρέθηκα μεμιάς πίσω στην Ελλάδα παλεύοντας να συγκρατήσω μέσα στην περιορισμένη μου μνήμη όσα περισσότερα μπορούσα από τη Χάγη. Ένα όμως ήταν εξαρχής βέβαιο: πέρα από τα πρωτόκολλα, τα εξελιγμένα ηλεκτρονικά μέσα παρακολούθησης και τους κανόνες ασφαλείας, τις γνωριμίες με πρόσωπα της διεθνούς σκηνής και τις δεξιώσεις, τις ίντριγκες, τα σενάρια κατασκοπίας, τα ποδήλατα, το Σχρέβνιγκεν, το Ρότερνταμ και το Λάιντεν, τον Μιλόσεβιτς, τον Τζέφρεϊ Νάις και την Κάρλα Ντελ Πόντε, ο Μπρετ Ντέικιν είναι ένας άνθρωπος που θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένος στο νου και την ψυχή μου.
Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε στο καφέ του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη Χάγη και επιχειρεί να συμπυκνώσει και να μεταφέρει εμπειρίες και γνώσεις που ο ίδιος αποκόμισε μέσα από τις πολυσχιδείς δραστηριότητές του.
-Χαίρομαι που έχω την τιμή κ. Μπρετ Ντέικιν να σας πάρω σήμερα συνέντευξη.
-Καλησπέρα. Χαίρομαι κι εγώ που βρίσκομαι μαζί σας.
-Νομίζω ότι θα είναι πολύ ενδιαφέρον τόσο για τους φοιτητές της Νομικής όσο και για τους νέους δικηγόρους να μάθουν τι κάνουν ξένοι συνάδελφοί τους το καλοκαίρι, όταν δηλαδή οι περισσότεροι από μας στην Ελλάδα βρισκόμαστε στις παραλίες και ονειροπολούμε.
-Εντάξει, ίσως μπορέσω να πω κάτι και γι’ αυτό! Αν και νομίζω ότι σίγουρα εσείς θα το διασκεδάζετε περισσότερο!
-Ας ξεκινήσουμε λίγο από τις σπουδές σας.
-Το πρώτο μου πτυχίο το πήρα από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και αφορούσε τις Ασιατικές Σπουδές. Μελέτησα κυρίως την ιστορία, την πολιτική και τη γλώσσα της Ιαπωνίας και λιγότερο της Κίνας. Το πρώτο πτυχίο στην Αμερική είναι πάντοτε αρκετά γενικό. Παίρνεις μια ειδικότητα αλλά τα μαθήματα που διδάσκεσαι μπορεί να εκτείνονται από την ιστορία της τέχνης μέχρι και την πυρηνική φυσική. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή η φιλοσοφία είναι διαφορετική απ’ ό,τι στην Ευρώπη. Στόχος είναι ο φοιτητής να μάθει να σκέφτεται και όχι να γίνει απαραιτήτως ειδικός σε κάποιο τομέα. Κι αν τυχόν κάποιος θέλει να αποκτήσει μεγαλύτερη ειδίκευση μπορεί να κάνει κατόπιν μεταπτυχιακές σπουδές.
-Ναι, αλλά γιατί αυτό δεν συμβαίνει κατά τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και γίνεται μόνο όταν φθάσει κανείς στο πανεπιστήμιο;
-Αυτή είναι πράγματι η ερώτηση κλειδί! Όλοι οι Ευρωπαίοι ρωτούν το ίδιο ακριβώς πράγμα. Η ίδια φιλοσοφία υπάρχει και στο Γυμνάσιο αλλά σε διαφορετικό επίπεδο. Φυσικά υπάρχουν επίσης πολλά Γυμνάσια στην Αμερική που δεν παρέχουν το απαιτούμενο επίπεδο μόρφωσης και κατά συνέπεια τα κολέγια αναγκάζονται να επωμιστούν και το δικό τους ρόλο.
-Αρχίσατε να εργάζεστε τα καλοκαίρια όταν ακόμη σπουδάζατε για το πρώτο σας πτυχίο ή αργότερα;
-Μετά το τέλος του δεύτερου έτους των σπουδών μου για το πρώτο πτυχίο ταξίδεψα στην Ιαπωνία προκειμένου να εργαστώ ως βοηθός ενός Ιάπωνα βουλευτή.
-Πέστε μας λίγα περισσότερα γι’ αυτό. Ας πούμε, ποια ήταν η αντίδραση των Ιαπώνων βλέποντας έναν Αμερικάνο να δουλεύει στο Κοινοβούλιο;
-Εργάστηκα από τα μέσα Ιουλίου και για περίπου τρεις μήνες δίπλα σ’ έναν Ιάπωνα βουλευτή, ο οποίος ήταν μέλος της Γερουσίας. Το γεγονός πως ήμουν ο μόνος Αμερικάνος που εργαζόταν στον Ιαπωνικό Κοινοβούλιο ήταν μοναδική εμπειρία. Μολονότι όλοι ξαφνιάζονταν που μ’ έβλεπαν εκεί, οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν ιδιαίτερα φιλικοί και έδειχναν αληθινό ενδιαφέρον να μάθουν για μένα και μόνο λίγοι ήταν καχύποπτοι για τα κίνητρά μου.
-Καχύποπτοι για το ότι μπορεί να ήσασταν κατάσκοπος;
-Δεν γνωρίζω τίποτα γι’ αυτό! Νομίζω απλά ότι κάποιοι άνθρωποι ήταν περισσότερο προσκολλημένοι στην παράδοση και δεν καταλάβαιναν γιατί εγώ εργαζόμουνα για έναν Ιάπωνα πολιτικό. Ο ίδιος ο πολιτικός πάντως ήταν πολύ φιλικός.
-Τι καθήκοντα αναλάβατε όσο καιρό ήσασταν εκεί;
-Τα καθήκοντα μου περιλάμβαναν κυρίως συνήθεις, καθημερινές εργασίες όπως μεταφράσεις αγγλικών κειμένων και ενημέρωση της προσωπικής του ιστοσελίδας. Σε κάθε περίπτωση πάντως πιστεύω ότι ο ίδιος ήθελε κάποιον που να διαθέτει μία ευρύτερη-διεθνή αντίληψη των υποθέσεων προκειμένου να συζητά μαζί του.
-Διακρίνατε κάποιες διαφορές του ιαπωνικού τρόπου σκέψης με τον δυτικό όσες φορές μείνατε στην Ιαπωνία;
-Ναι. Παραδείγματος χάριν αν εξετάσουμε την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε στην Αμερική λόγω της πολιτικής μας στο Ιράκ, πιστεύω ότι αν η ίδια κατάσταση είχε δημιουργηθεί στην Ιαπωνία, αν δηλαδή εκεί μια σημαντική πολιτική είχε τόσο αρνητικό αντίκτυπο, τότε πολλοί Ιάπωνες θα είχαν παραιτηθεί.
-Ή θα είχαν κάνει ίσως χαρακίρι;
-Δεν μπορώ να μιλήσω με βεβαιότητα γι’ αυτό! Αλλά είμαι σίγουρος ότι θα είχαν παραιτηθεί προ πολλού. Και είναι μόλις πρόσφατα (μέσα Ιουνίου 2004) που ο διευθυντής της CIA παραιτήθηκε. Πιστεύω πραγματικά ότι το παραπάνω γεγονός είναι εντυπωσιακό και γι’ αυτό το λόγο σκέφτομαι τις πολιτιστικές διαφορές, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα την τελική έκβαση τέτοιων δυσάρεστων περιστατικών.
-Υπάρχουν όμως σίγουρα αρκετοί άνθρωποι οι οποίοι θεωρούν ότι ο διευθυντής της CIΑ υπήρξε απλά ένας αποδιοπομπαίος τράγος. Οι Ιάπωνες θα πίστευαν άραγε κάτι παρόμοιο;
-Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Δεν λέω ότι είναι απαραίτητα καλό που οι Ιάπωνες πολιτικοί παραιτούνται «με την πτώση ενός καπέλου», τουτέστιν αμέσως, επειδή δύνανται έτσι να αποφύγουν τις ευθύνες τους υπό μια έννοια ή να γίνουν αποδιοπομπαίοι τράγοι καλύπτοντας τις ευθύνες άλλων υπό μια άλλη. Αντίθετα στην Αμερική οι πολιτικοί άνδρες παραιτούνται μόνο αν δεν υπάρχει απολύτως, απολύτως καμία άλλη λύση. Αυτό είναι μια μεγάλη διαφορά και πιστεύω ότι δεν υπάρχει στον ίδιο βαθμό το συναίσθημα της ντροπής των Αμερικάνων πολιτικών απέναντι στη χώρα τους όπως στην Ιαπωνία. Οι Ιάπωνες ηγέτες και οι πολιτικοί άντρες, δηλαδή, οι οποίοι έχουν υποπέσει σε σοβαρά λάθη δεν το αντιλαμβάνονται απλά ως προσωπική αποτυχία, αλλά ως κάτι που προκαλεί μεγάλη απογοήτευση στο λαό τους. Αντίθετα στην Αμερική, τέτοια ζητήματα λογίζονται ως προσωπικά. Πιστεύω ότι αυτό εξηγεί ίσως για ποιο λόγο οι πολιτικοί αντιμάχονται την παραίτησή τους τόσο σθεναρά στην Αμερική.
-Και ποιος ήταν ο επόμενος επαγγελματικός σας σταθμός;
-Στο Υπουργείο Εσωτερικών στην Ουάσινγκτον, στο γραφείο που ασχολείται με τις ιαπωνικές σχέσεις, ως ασκούμενος και πάλι.
-Πληρωνόσασταν καθόλου;
-Όχι καθόλου, όπως εξάλλου συνέβαινε σ’ όλες τις θέσεις που απασχολήθηκα ως ασκούμενος.
-Πώς ήταν αυτή σας η εμπειρία;
-Ήταν πραγματικά ενδιαφέρουσα. Οι Η.Π.Α. έχουν μια ειδική σχέση με την Ιαπωνία όχι μόνο λόγω του εμπορίου αλλά επίσης εξαιτίας του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και όλων των άλλων γεγονότων που επακολούθησαν (π.χ. οι δίκες του Τόκυο).
-Ποια ήταν τα καθήκοντά σας στο Υπουργείο Εσωτερικών; Βγάζατε καθόλου φωτοτυπίες ας πούμε;
-Όχι, ήταν καλύτερα απ’ αυτό. Ήταν ενδιαφέρον ότι συμμετείχα ακόμη και σε σημαντικές συναντήσεις. Λόγου χάριν όταν μια αντιπροσωπεία Ιαπώνων, η οποία προετοίμαζε διαδήλωση εξαιτίας της ύπαρξης αμερικάνικων βάσεων στην Ιαπωνία -ένα θέμα που είναι πάντοτε πολύ δύσκολο-, ζήτησε να λάβει άδεια για τη διεξαγωγή της διαδήλωσης, εγώ ήμουν αυτός που βοήθησε στη διοργάνωση της συνάντησης μεταξύ του εκπροσώπου του Υπουργείου των Εξωτερικών και της αντιπροσωπείας και τήρησε τα πρακτικά.
-Και τι έκανε τη συνάντηση τόσο ενδιαφέρουσα;
-Υπήρχαν θέματα που φόρτιζαν συναισθηματικά πολύ την ατμόσφαιρα. Οι συγκεκριμένοι πολίτες κατάγονταν από την Οκινάουα, μία ιαπωνική πόλη που σφύζει από αμερικάνικη στρατιωτική παρουσία από το τέλος κιόλας του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Εγώ ο ίδιος μάλιστα έτυχε να βρίσκομαι εκεί όταν μέλη του στρατιωτικού προσωπικού των Η.Π.Α. κατηγορήθηκαν για τη διάπραξη ορισμένων εξόχως σοβαρών εγκλημάτων συμπεριλαμβανομένων και αυτό του βιασμού. Αναπόδραστα, εμείς ήμασταν ιδιαίτερα ευαίσθητοι απέναντι σ’ αυτά τα περιστατικά και στο πώς θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τις αμερικανοϊαπωνικές σχέσεις. Ως εκ τούτου ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς μια συνάντηση μεταξύ διαδηλωτών και αξιωματούχων του Υπουργείου Εσωτερικών. Όταν βέβαια το ξανασκέφτομαι βρίσκω εντούτοις αρκετά εντυπωσιακό το επίπεδο της πρόσβασης που είχαν οι διαδηλωτές. Ήρθαν κατευθείαν στο κτίριο του Υπουργείου Εσωτερικών και εμείς κρατήσαμε μια αίθουσα συνεδριάσεων γι’ αυτούς προκειμένου να υποβάλουν τα παράπονά τους απευθείας σε εμάς.
Ωστόσο, έκανα και πολλά άλλα πράγματα τον καιρό που ήμουν εκεί. Παραδείγματος χάριν το γραφείο αυτό είναι αρμόδιο να προσφέρει βοήθεια και πληροφορίες στους Αμερικάνους που επιθυμούν να ταξιδέψουν στην Ιαπωνία.
-Μετά από αυτή την πρακτική άσκηση ολοκληρώσατε τις Ασιατικές σας σπουδές σας και κάνατε ακριβώς τι;
-Πήγα στο Λάος, όπου εργάστηκα για το Υπουργείο Τουρισμού της κυβέρνησης του Λάος.
-Και γράψατε ένα πολύ καλό βιβλίο γι’ αυτή σας την εμπειρία.
– Έγραψα όντως ένα βιβλίο, ναι.
Ήμουν τελειόφοιτος στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον και αναρωτιόμουνα τι να κάνω. Ήθελα να ζήσω στην Ασία, αλλά σ’ ένα μέρος που δεν είχα ξανάπαει και δεν γνώριζα σχεδόν τίποτα. Επιπλέον, αποτελούσε πρόκληση για μένα να ζήσω σε μια χώρα που ήταν ακόμη υπό κομμουνιστικό καθεστώς. Με άλλα λόγια, σε μία χώρα η οποία κυβερνούνταν από ένα μόνο ολοκληρωτικό κόμμα και στην οποία η ελευθερία του λόγου και η ελευθερία του τύπου ήταν ανύπαρκτες έννοιες. Ήθελα, λοιπόν, να μείνω εκεί και να διαπιστώσω πως είναι να ζει κανείς υπό αυτές συνθήκες.
Έτσι, πήρα αυτή τη δουλειά και προσπάθησα να βοηθήσω στην ανάπτυξη του τουρισμού του Λάος. Κάτι βέβαια που ήταν εντελώς καινούριο αφού δεν είχαν επιτρέψει την είσοδο σε επισκέπτες για πάρα πολύ καιρό.
-Λάβατε μήπως καμιά υποτροφία προκειμένου να χρηματοδοτήσετε αυτό το τολμηρό σχέδιο;
-Ναι, πήρα μια υποτροφία από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, η οποία ήταν μικρή, αλλά μου επέτρεπε να τα φέρνω βόλτα, δεδομένου βέβαια ότι το κόστος διαβίωσης στο Λάος δεν συγκρίνεται μ’ αυτό της Χάγης.
-Πόσο καιρό μείνατε εκεί;
-Αρχικά σκόπευα να μείνω μόνο ένα χρόνο, αλλά απολάμβανα τόσο πολύ τη ζωή εκεί που θέλησα τελικά να μείνω ακόμη ένα.
-Στο διάστημα αυτό, όμως, οι περισσότεροι συμφοιτητές σας είχαν ήδη ξεκινήσει υποθέτω τη νομική, την ιατρική ή κάποια άλλη σχολή.
-Όχι απαραίτητα γιατί είναι αρκετά σύνηθες στην Αμερική να κάνεις μια παύση μεταξύ του κολεγίου και της Νομικής Σχολής.
Προσωπικά πιστεύω μάλιστα ότι αυτό είναι μια πολύ καλή ιδέα. Νομίζω ότι στην Ευρώπη υπάρχει το πρόβλημα οι νέοι ν’ αναγκάζονται να επιλέγουν πολύ νωρίς το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν. Αλλά επίσης πιστεύω ότι και στην Αμερική πολλοί άνθρωποι τελειώνουν το κολέγιο χωρίς να γνωρίζουν ακριβώς τι θέλουν να κάνουν και καταλήγουν στη Νομική ως μια στάνταρ επιλογή, χωρίς δηλαδή να έχουν αναλογιστεί αν τους ταιριάζει πραγματικά η νομική ή τι θ’ αποκομίσουν από αυτή την εμπειρία.
Ωστόσο, όταν κάνεις μια παύση στο ενδιάμεσο μπορεί να βρεις ένα «μονοπάτι» που δεν είχες σκεφτεί αρχικά, να το διαβείς και αν τελικά καταλήξεις πάλι στη νομική οι λόγοι που το κάνεις αυτό γίνονται δίχως άλλο διαυγέστεροι. Έτσι, η παραμονή μου στο Λάος μου επέτρεψε να δω τι συμβαίνει όταν απουσιάζει το κράτος δικαίου σε μια χώρα και το νομικό σύστημα είναι αδύναμο.
-Τι ακριβώς εννοείται όταν λέτε αδύναμο;
-Παραδείγματος χάριν υπάρχουν πολλοί λίγοι νόμοι, ο Αστικός Κώδικας είναι ισχνός σε διατάξεις και οι άλλοι νόμοι που υπάρχουν δεν είναι ευρέως γνωστοί. Συνεπώς δεν είναι εύκολο για τους πολίτες να πληροφορηθούν τι ισχύει νομικά σ’ ένα συγκεκριμένο ζήτημα.
-Δεν υπάρχουν όμως νομικά βιβλία;
-Πιθανώς και να υπάρχουν, αλλά είναι δύσκολο να τα βρει κανείς και να κατανοήσει ποιος ακριβώς είναι ο νόμος.
-Μα δεν υπάρχουν δημόσιες βιβλιοθήκες στο Λάος;
-Υπάρχει μία σ’ ολόκληρη τη χώρα και δεν είναι και πολύ σπουδαία.
-Αλλά παρόλα αυτά κατορθώσατε να μείνετε δύο χρόνια εκεί!
-Α, ναι! Ακόμη και με μια δημόσια βιβλιοθήκη και χωρίς καθόλου κινηματογράφους ή θέατρα. Βέβαια τώρα υπάρχει ένα εθνικό θέατρο το οποίο κατασκευαζόταν τον καιρό που ήμουν εγώ εκεί. Η ζωή στο Λάος είναι εξαιρετικά απλή.
-Πόσο καιρό περάσατε αυτά τα δύο χρόνια εκτός της χώρας του Λάος;
-Επέστρεψα μόνο μια φορά στην Αμερική για το καλοκαίρι. Εκείνο το καλοκαίρι διέσχισα μ’ ένα αυτοκίνητο την Αμερική, το οποίο ήταν μια σπουδαία εμπειρία και θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες πάνω σ’ αυτό.
-Αλλά αυτό δεν ήταν λίγο επικίνδυνο;
– Όχι, καθόλου. Γιατί πιστεύετε ότι μπορεί να ήταν επικίνδυνο;
-.(σιωπή με μειδίαμα)
-Διαπιστώνω γενικά ότι οι άνθρωποι έχουν μια παραμορφωμένη ιδέα για την ασφάλεια στις ΗΠΑ Το μεγαλύτερο μέρος των ΗΠΑ είναι εξαιρετικά ασφαλές. Ταξίδεψα μ’ ένα αυτοκίνητο σ’ όλη τη χώρα εκείνο το καλοκαίρι και δεν φοβήθηκα ούτε μια φορά για την ασφάλειά μου.
-Ναι, αλλά στην Ευρώπη ακούμε συνέχεια ιστορίες για συμμορίες, πληρωμένους δολοφόνους και όπλα.
-Νιώθω ότι εσείς ίσως ξέρετε περισσότερα πράγματα επ’ αυτού! Ίσως είμαι πάλι λίγο αφελής. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα βίας και εγκληματικότητας στις ΗΠΑ και προσωπικά πιστεύω πως αυτό είναι άμεση συνέπεια της ευκολίας με την οποία διατίθενται τα όπλα, ένα μοναδικό φαινόμενο σε σύγκριση με όσα ισχύουν σ’ οποιοδήποτε άλλο πολιτισμένο κράτος. Αλλά εγώ πάλι, ποτέ μου δεν έχω δει από κοντά όπλο ως τώρα με εξαίρεση κάποιες αθλητικές δραστηριότητες.
-Τότε ας αλλάξω λίγο την ερώτηση. Ποια μέρη επισκεφθήκατε στην Αμερική κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεων σας;
-Χα, χα, χα! Εννοείτε ότι απέφυγα όλες τις κακόφημες περιοχές, έτσι δεν είναι;
-Ακριβώς. Δεν λέω βέβαια ότι έπρεπε οπωσδήποτε να πάτε εκεί!
-Αυτό που υπονοείτε είναι αλήθεια. Και πρέπει να πω ότι νιώθω πολύ τυχερός επειδή από μικρός μεγάλωσα σ’ ένα προνομιούχο περιβάλλον και ποτέ δεν ήμουν αναγκασμένος να ζήσω σε προβληματικές περιοχές. Αλλά ακόμη κι έτσι θεωρώ σημαντικό να συνειδητοποιήσει κανείς ότι η ΗΠΑ δεν είναι μια εμπόλεμη ζώνη. Πολύ περισσότεροι άνθρωποι στις ΗΠΑ και πολύ συχνότερα πεθαίνουν από αυτοκινητικά δυστυχήματα παρά από εγκληματικές ενέργειες, όπως άλλωστε σε όλες τις χώρες.
-Και τι κάνατε αφού πέρασαν τα δύο χρόνια στο Λάος;
-Το καλοκαίρι του 2000 πήγα στη Βιέννη όπου εργάστηκα για τον ΟΗΕ για περίπου τρεις μήνες. Η Βιέννη είναι μια εκπληκτική πόλη.
-Έχοντας ήδη ζήσει σε πολλές χώρες και έχοντας δει από κοντά διαφορετικούς γραφειοκρατικούς μηχανισμούς ποιες ομοιότητες ή διαφορές βρίσκετε μεταξύ τους;
-Νομίζω ότι υπάρχει κάτι στη γραφειοκρατία που ξεπερνά την τοπική κουλτούρα και τις γεωγραφικές συντεταγμένες. Φαίνεται δηλαδή πως οι υπάρχοντες γραφειοκρατικές δομές δημιουργούν συστήματα που είναι εγγενώς αργά και αναποτελεσματικά, ανεξάρτητα από το εάν μιλάμε για την Τροχαία Θεσσαλονίκης ή το Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό καθώς πάντοτε περιμένεις είτε από τον ΟΗΕ είτε από το Υπουργείο Τουρισμού του Λάος να είναι βραδυκίνητο και προσεκτικό στις αποφάσεις του. Βέβαια, παραμένει πάντοτε το ζήτημα της βελτίωσης της αποτελεσματικότητας και της ταχύτητας αντίδρασης. Και φυσικά στις δημοκρατίες ο πολίτης έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει περισσότερο τις κυβερνητικές αποφάσεις.
-Και μετά τη Βιέννη πήγατε στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ;
-Ακριβώς.
-Πώς ήταν η πρώτη χρονιά εκεί;
-Εξαιρετικά δύσκολη. Όταν επέστρεψα στις ΗΠΑ υπέστη ένα φοβερό πολιτισμικό σοκ, επειδή δεν γύριζα απλά πίσω στις ΗΠΑ σε μια οποιαδήποτε Νομική Σχολή, αλλά στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ, η οποία διαθέτει πάρα πολλούς φιλόδοξους και ταλαντούχους ανθρώπους.
-Το πολιτισμικό σοκ που νιώσατε είχε καθόλου σχέση με το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής σας στο Λάος συγχρωτιστήκατε με απλούς ανθρώπους, αλλά κατόπιν επιστρέψατε σ’ ένα ελιτίστικο περιβάλλον;
-Διαφωνώ μ’ αυτή σας τη θέση. Ίσα, ίσα πιστεύω ότι το πνεύμα του ελιτισμού είναι ισχυρότερο στο Λάος απ’ ό,τι ίσως στις ΗΠΑ, καθώς υπάρχει μια συγκεκριμένη τάξη που παραδοσιακά κυβερνούσε τη χώρα και συνεχίζει ακόμη να το κάνει αυτό. Ενώ στις ΗΠΑ παρά το πρόβλημα της υπερσυγκέντρωσης πλούτου και δύναμης σε ένα μικρό πληθυσμιακά ποσοστό, η μετάβαση ενός ατόμου από μια τάξη σε άλλη κ.ο.κ. μπορεί να είναι εντυπωσιακή. Και το εντυπωσιακότερο παράδειγμα ίσως όλων των εποχών είναι ο Μπιλ Κλίντον, ο οποίος ξεκίνησε από μια μικρή πόλη χωμένη βαθιά μέσα στον αμερικανικό νότο, χωρίς πατέρα και μ’ αλκοολική μητέρα. Ένα άλλο σπουδαίο παράδειγμα είναι ο Τζωρτζ Σόρος που έφθασε στις ΗΠΑ ως πρόσφυγας από την Ουγγαρία και έγινε ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη. Αυτό δεν θα συνέβαινε αν ο Σόρος είχε πάει στη Γαλλία αντί στην Αμερική.
-Ώστε πιστεύετε πως το αμερικάνικο όνειρο είναι ακόμη ζωντανό;
-Σίγουρα είναι ζωντανό.
-Ας ξαναγυρίσουμε πίσω στα χρόνια του Χάρβαρντ. Πού εργαστήκατε τα καλοκαίρια που σπουδάζατε εκεί;
-Το πρώτο καλοκαίρι εργάστηκα στο Σεράγεβο (Βοσνία) στο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ήταν τότε μια εποχή που η έννοια του κράτους δικαίου μ’ απασχολούσε ιδιαίτερα, διότι πίστευα ότι ένα καλά δομημένο νομικό σύστημα μπορεί όχι μόνο να βοηθήσει στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά και στην προαγωγή των πολιτικών και κοινωνικών ατομικών δικαιωμάτων.
Μετά το τέλος του έτους εργάστηκα το μισό καλοκαίρι στη νομική εταιρία Cleary and Gottlieb και το άλλο μισό στο νομικό τμήμα του Υπουργείου Εξωτερικών.
-Τι μπορείτε να μας πείτε γι’ αυτές τις δύο τελευταίες πρακτικές ασκήσεις που κάνατε;
-Συνήθως η εταιρία-οργανισμός όπου εργάζεσαι εκείνο το καλοκαίρι αποτελεί επίσης και την πρώτη σου επίσημη δουλειά μετά τη Νομική. Αυτό ίσχυσε και για τη δική μου περίπτωση καθώς προσελήφθη από την εταιρία για τον Ιανουάριο του 2005. Γενικά θα μπορούσα να χαρακτηρίσω το καλοκαίρι εκείνο ως την εποχή των μεγάλων αντιθέσεων. Τον πρώτο καιρό εργάστηκα σε μία νομική εταιρία, η οποία είχε άριστες υποδομές και όλα τα απαιτούμενα μέσα στη διάθεσή της: πάρα πολλούς υπολογιστές, μεγάλο αριθμό προσωπικού υποστήριξης, άνετα γραφεία κτλ. Αντίθετα, στο Υπουργείο Εξωτερικών, μολονότι οι ξένοι γενικά πιστεύουν πως αυτό είναι εξαιρετικά οργανωμένο και εύπορο, ήταν πολύ δύσκολο να βρεις έναν υπολογιστή που να λειτουργεί τέλεια, το προσωπικό υποστήριξης ήταν μικρό, πολλές οργανικές θέσεις έμεναν συχνά χωρίς στελέχωση, ακόμη-ακόμη κάποιες φορές ήταν δύσκολο να σου δώσουν ένα καινούριο στυλό και λίγες σελίδες χαρτί.
-Θα μπορούσατε συνεπώς να πείτε επίσης ότι ο άρτια οργανωμένος και μεθοδικός τρόπος που νομίζουν άλλοι άνθρωποι και κράτη ότι λειτουργεί το Υπουργείο Εξωτερικών της Αμερικής είναι μύθος;
– Έτσι πιστεύω. Νομίζω ότι οι άλλοι άνθρωποι παίρνουν εσφαλμένα ως δεδομένο ότι επειδή οι ΗΠΑ είναι το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο, όλες οι Υπηρεσίες της και ιδιαίτερα το Υπουργείο Εξωτερικών λειτουργούν άψογα και δεν υποχρηματοδοτούνται. Όμως αυτό απλά δεν συμβαίνει σε κανένα επίπεδο.